Vấn đề phát triển đô thị là một trong những nội dung của Dự thảo văn kiện chính trị Đại hội lần thứ XII của Đảng đã đề ra những mục tiêu quan trọng phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng trong 5 năm tới. Như vậy, vai trò của đô thị trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ mới một lần nữa được khẳng định.
Nếu không kể đến đô thị cổ sơ khai như Cổ Loa (trước Công nguyên) rồi đến Hoa Lư, Thăng Long, Hội An thì hầu hết đều mới hình thành khoảng gần 2 thế kỷ, so với lịch sử hàng ngàn năm phát triển của nông thôn gắn với nền văn minh lúa nước thì đô thị xuất hiện rất muộn.
Sau chiến thắng lịch sử 30/4/1975, non sông thu về một mối và nhất là trong thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế, đô thị Việt Nam mới thực sự phát triển cùng với tốc độ đô thị hóa mạnh mẽ.
Hiện tại, một hệ thống với gần 800 đô thị có quy mô khác nhau được hình thành trải đều từ cực Bắc (Hà Giang) cho đến cực Nam (mũi Cà Mau) và từ phía Đông sang phía Tây của Việt Nam.
Tổng diện tích đất đô thị hiện chiếm hơn 33% diện tích đất tự nhiên của cả nước và hơn 30 triệu dân sống trong đô thị. Đô thị đóng góp đến 65% GDP cả nước và đã trở thành các trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế… là động lực quan trọng của nền kinh tế. Với sự phát triển hệ thống đô thị theo hướng văn minh hiện đại đã làm thay đổi diện mạo đất nước, từ dó làm giàu thêm nền kiến trúc và văn hóa của dân tộc.
Đô thị Việt Nam hướng tới mục tiêu là nơi sống tốt, văn hóa và phát triển bền
vững. (Ảnh minh họa).
Song, trong quá trình phát triển đầy năng động đó, hiện đô thị Việt Nam đã và đang bộc lộ những bất cập làm cản trở đến sự phát triển bền vững của đất nước. Chẳng hạn, quy hoạch đô thị còn duy ý chí, dự báo sai hoặc thiếu tính dự báo nên khi thực hiện thường phải điều chỉnh, hoặc không triển khai được. Bên cạnh đó, hệ thống kỹ thuật hạ tầng đô thị không đồng bộ, chưa hiện đại, thiếu tính khớp nối, kế thừa giữa cũ và mới. Mặt khác, kiến trúc đô thị lai tạp và thiếu bản sắc đặc trưng của văn hóa vùng miền. Hiện nay, cấu trúc đô thị phân bố và phát triển chưa hợp lý, còn thiếu công trình dịch vụ phục vụ cộng đồng, dân sinh (trường học, bệnh viện, giao thông công cộng, sân chơi, nhà ở cho người nghèo đô thị…), tuy nhiên lại thừa nhà hàng, khách sạn, các siêu thị bán hàng cao cấp, nhập ngoại, ô tô cá nhân, trường học quốc tế, … Trên thực tế, không ít khu đô thị mới được xây dựng do chạy theo lợi nhuận của nhà đầu tư, vì thế thiếu hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật... những ốc đảo bằng bê tông và kính bỏ hoang ở nhiều nơi. Đã có khu đô thị từng được vinh danh “Khu đô thị kiểu mẫu” song chưa đầy 10 năm giờ bị băm nát như các vết chém bởi hội chứng “xây chen” của những dự án nhà ở chung cư cao tầng.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những bất cập trong việc phát triển đô thị ở Việt Nam, trong đó quan trọng nhất là sự xuống cấp của văn hóa và sự thiếu vắng tri thức trong quản lý đô thị.
Hiện nay, so với thời kỳ trước đổi mới, cuộc sống của cư dân đô thị khá hơn rất nhiều. Nhà ở khang trang, rộng rãi hơn, nhu cầu mua sắm ngày một tăng, ăn mặc đẹp hơn. Giao thông chủ yếu là xe máy và ô tô cá nhân, rất ít thấy xe đạp. Tuy vậy, cũng không khó nhận ra sự xuống cấp về văn hóa ở một bộ phận không nhỏ cư dân đô thị và sự yếu kém về năng lực (chưa nói đến đạo đức) của một đội ngũ công chức làm công tác quản lý đô thị. Trong cuộc sống thường nhật, điều này được thể hiện khá rõ, từ cách ứng xử thô lỗ trong giao tiếp và trong sinh hoạt cộng đồng đến coi thường các quy định của pháp luật (giao thông hỗn loạn, vứt rác bừa bãi, vệ sinh kém, xây dựng không phép, trái phép, xây lấn chiếm vỉa hè hay không gian công cộng thành của riêng…). Mới đây là câu chuyện sập biệt thự cổ ở 107 Trần Hưng Đạo (Hà Nội) hoặc hàng loạt công trình có khối tích lớn, công trình cao tầng xây dựng trên bờ biển TP Nha Trang (Khánh Hòa); nhà siêu méo, siêu mỏng với kiến trúc lập dị mọc lên trên nhiều tuyến phố mới ở Hà Nội và Tp.HCM… cho thấy lỗ hổng lớn của công tác quy hoạch và quản lý đô thị.
Ngày nay, thế giới đang hướng tới phát triển đô thị thông minh, đô thị xanh, đô thị sống tốt và phát triển bền vững trước diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu trên phạm vi toàn cầu và Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Đô thị sống tốt là như thế nào? Phải chăng đó là đô thị có diện tích thật lớn, dân số thật đông và có muôn vàn công trình kiến trúc hiện đại, mỹ lệ, hoành tráng? Không hẳn thế!
Đô thị được coi là sống tốt khi ở đó, cư dân sống có văn hóa, tôn trọng luật pháp và được pháp luật bảo vệ. Đó là đô thị mà cư dân được sống an toàn trong nơi ở của mình (gồm cả nhà phố và chung cư cao tầng), hài hòa với cộng đồng, thân thiện với môi trường tự nhiên. Đô thị đó không có chuyện xây dựng trái phép và không phép. Mặt khác, vỉa hè, không gian công cộng không bị lấn chiếm vì mục đích cá nhân. Tại đô thị sống tốt, các dịch vụ công thiết yếu của đời sống,phải được đảm bảo, giao thông công cộng thuận tiện, rẻ và an toàn. Cư dân sống ở đô thị đó phải có việc làm, thu nhập ổn định, có chỗ ở tiện nghi phù hợp với khả năng kinh tế. Người dân được tham gia vào quản trị đô thị một cách dân chủ, tham gia đóng góp ý kiến cho các dự án phát triển vì tương lai của chính mình. Và ở đó người dân được hưởng bầu không khí trong lành với các không gian công cộng, không gian xanh, không bị ô nhiễm bởi kẹt xe, tắc đường, úng ngập do triều cường, tiếng ồn, bụi bẩn, khí thải...
Phát triển đô thị và đô thị hóa là xu thế chung của thời đại. Dự báo thế kỷ XXI là thế kỷ của đô thị. Không chỉ tạo nên diện mạo của đất nước và đô thị cũng tạo ra diện mạo mới cho toàn thế giới. Thế nên, để đô thị phát triển bền vững và trở thành mái nhà chung của cộng đồng thì ngoài sự chăm lo phát triển kinh tế, hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật… cũng rất cần quan tâm đến xây dựng văn hóa và văn minh đô thị mang bản sắc Việt Nam. Nền văn minh, văn hóa ấy phải được bắt đầu từ nếp sống của mỗi gia đình, mỗi công dân, mỗi công sở trước hết là trong quản trị đô thị.
Ngày Đô thị Việt Nam không chỉ có tôn vinh mà còn nhắc nhở chúng ta nhiều điều về trách nhiệm xã hội của công dân, của chính quyền, của kiến trúc sư đối với sự phát triển đô thị trong thời kỳ mới.
Vì vậy, tất cả mọi người đều nên chung tay góp sức để đô thị Việt Nam là nơi sống tốt, một ngôi nhà chung ấm áp, phát triển bền vững.
(Báo Xây dựng Online)