Ngôi làng của những người yêu lịch sử

Không gian cận đại

Từ ga trung tâm Amsterdam, chỉ mất khoảng 17 phút tàu điện, du khách có thể bỏ quên thế kỷ 21 sau lưng, tận hưởng một không khí bình yên và cổ kính của 200 năm trước khi đặt chân đến ngôi làng nhỏ Zaanse Schans, tại vùng Zaanstreek, Bắc Hà Lan.

Nằm bên bờ con sông Zaan, ngôi làng có không gian và kiến trúc tiêu biểu của một ngôi làng Hà Lan thế kỷ 17 – 18. Nơi đây, những căn nhà gỗ sơn xanh, trắng kề những nhà kho nối dài, nằm trên những mảnh đất được kênh rạch bao quanh.

Một căn nhà tiêu biểu bằng gỗ thường được sơn xanh, kẻ viền trắng, với mảng trắng ở đỉnh đầu hồi ngôi nhà. Người dân dùng cửa hông cho sinh hoạt hàng ngày, vì cửa trước chỉ dành vào những dịp đặc biệt như tổ chức hôn nhân hoặc có người qua đời. Nhà cửa của thương gia giàu có và người dân lao động không khác nhau về kiểu dáng, chỉ khác ở chỗ nhà của người giàu rộng hơn, được trang trí bằng những vật dụng sơn màu sáng hơn và những chạm khắc tinh xảo hơn, thường mô tả những những hoạt động buôn bán của chủ nhà.

Giữa ngôi làng là một phòng sản xuất, trưng bày guốc gỗ. Du khách có thể theo dõi người dân Hà Lan làm những đôi guốc gỗ đi hàng ngày hoặc dùng trong lễ hội. Những đôi guốc gỗ từng là lễ vật quý giá chú rể đẽo tặng cô dâu như sính lễ ngày cưới trong truyền thống của người Hà Lan, quan trọng hơn cả những món trang sức đắt tiền. Quanh làng còn có trại phomát, những cửa hàng bán món ăn truyền thống phục vụ cả dân trong làng lẫn khách du lịch. Năm 1994 bảo tàng Zaans cũng được xây dựng ngay trong làng này.

Vòng quanh làng là những con đường nhỏ rải sỏi với hàng cây trồng hai bên, nối các mảnh đất nhỏ bị ngăn cách bởi các con kênh đào nhờ những cây cầu rút. Những con bò gặm cỏ trên cánh đồng, những con gà lang thang trong vườn và cả những chiếc cối xay gió vẫn đang hoạt động.

Những chiếc cối từng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của Hà Lan thời vàng son thế kỷ 17. Nó giúp cho việc xẻ cây, cưa ván nhanh hơn làm bằng tay 30 lần, giúp cho việc đóng thuyền nhanh hơn, hiệu quả hơn. Điều này giúp cho hoạt động thương mại của Hà Lan phát triển nhanh song song với những chuyến chinh phục thành công những vùng đất mới.

Cornelis Corneliszoon van Uitgeest chính là người được cấp bằng sáng chế cối xay gió vào năm 1597, sau khi được hoàn thiện, trong suốt ba thế kỷ tiếp theo, hàng ngàn cối xay gió đã được dựng lên khắp Hà Lan phục vụ cho mục đích sản xuất công nghiệp, đóng góp nhiều cho thành công thời kỳ vàng son tại nước này. Không chỉ để bơm nước mà còn dùng xẻ gỗ, xay xát ngũ cốc, yến mạch, ngô, các loại hạt, nghiền đá, phấn dành làm sơn…

Dự án bảo tồn

Vùng Zaanstreek phía bắc Amsterdam là một vùng đất than bùn được đặt tên theo tên con sông Zaan, một cửa ngõ quan trọng đối với các vùng đầm lầy đầy than bùn xung quanh tại Bắc Hà Lan. Cuối thế kỷ 13, hệ thống các bờ đê và con đập được tạo ra trong vùng dẫn đến nhiều ngôi làng nhỏ được hình thành dọc con sông Zaan. Những ngôi nhà bằng đá hay gạch đều không phải là loại được ưa chuộng tại Zaanstreek vì vật liệu xây dựng vừa tốn kém vừa nặng, dễ lún vào bùn lầy. Zaanstreek khi đó nổi tiếng với những căn nhà gỗ có màu sắc trắng và xanh sặc sỡ cùng với những chiếc cối xay gió, được làm từ vật liệu gỗ, vừa nhẹ vừa dễ vận chuyển theo đường thuỷ từ nơi khác về. Vùng đất này cũng trở thành một trung tâm thương mại sầm uất của Hà Lan thời kỳ vàng son trước khi suy thoái dần sau đó. Với sự phát triển của các máy hơi nước, Zaanstreek lần nữa lại trở thành một trung tâm công nghiệp thành công vào thế kỷ 20. Tuy nhiên, những di sản văn hoá và kiến trúc đậm tính truyền thống của vùng này bị các kiến trúc vô danh trong quá trình đô thị hoá đe doạ, đặc biệt là sau chiến tranh thế giới thứ hai. Hàng loạt nhà gỗ cổ xinh đẹp và cối xay gió tại trung tâm các ngôi làng bị phá bỏ, dành chỗ cho các công trình công nghiệp hiện đại.

Không đành lòng nhìn dấu ấn lịch sử một thời bị xoá mất, những nhà bảo thủ địa phương và những người yêu mến lịch sử Zaanse đã thành lập quỹ Zaanse Schans, hành động nhằm bảo tồn nét văn hoá truyền thống của vùng. Quỹ này thuê kiến trúc sư J.B.Schipper, thiết kế bảo tàng mở, hiện nay là làng Zaanse Schans. Từ năm 1961 đến năm 1974, ngôi làng được hình thành, với cấu trúc như một ngôi làng điển hình vùng Zaanstreek.

Từng là một vùng trũng ngập nước, những con đê được tạo ra và đất được bơm lên dùng làm đất dựng nhà cũng như trồng cỏ phục vụ nông nghiệp và chăn nuôi gia súc. 35 căn nhà gỗ truyền thống từ mọi nơi ở vùng Zaanstreek được cẩn thận chuyển về khu làng này từ những năm 1970. Sáu chiếc cối xay gió đẹp nhất cũng được chuyển về đặt cạnh bờ sông Zaan, bên ngôi làng, ngày nay vẫn đang làm nhiệm vụ cưa gỗ, ép dầu, xay gia vị, nghiền vật liệu làm sơn.
Phần lớn tài chính được chính phủ và hội đồng vùng Bắc Hà Lan tài trợ, 20% còn lại đến từ các nhà hảo tâm và các công ty địa phương. Nhờ đó mà Hà Lan ngày nay có ngôi làng – bảo tàng mở độc đáo, đang được bảo tồn cẩn thận dưới sự tài trợ của quỹ Zaanse Schans.

Theo sgtt